Salep Yetiştiriciliği Nedir, Nasıl Yapılır?

Salep orkide familyasına ait bir türdür. Her orkide türü salep üretiminde kullanılmaz. Endemik bir orkide bitkisi olan salep, yumrulu orkidelerden elde edilmektedir. Doğada kendiliğinden bulunan salep bitkisi yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğundan tüm Dünya’da doğadan toplanması yasaktır. Dünya üzerinde yaklaşık olarak 880 cins 22 binden fazla türde salep orkidesi vardır. Türkiye de ise 24 cins ve 204 türü bulunmaktadır.

Salep Yetiştiriciliğinde Üretim Süreci

Orchidaceae ailesine ait olan birçok türün yumrularından elde edilen salep, doğada kendiliğinden bulunan endemik bir türdür. Fakat doğada kendiliğinden bulunan bu bitkinin toplanması bitkinin sürdürülebilirliği açısından tehlike arz etmektedir. Bu nedenle kontrollü olarak salep yetiştiriciliği yapılabilmektedir.

Salep yetiştiriciliği üretim sürecine uygun yetiştirme alanı seçilerek başlanır. Daha sonrasında toprak hazırlığı yapılarak dikim işlemi gerçekleştirilir. Dikiminden hasat sürecine kadar düzenli olarak bakım işlemleri yapılmalıdır. Bitkiler hasat edildikten sonra işlenerek toz haline getirilir ve salep elde edilmiş olur.

Salep İçin Uygun Yetiştirme Koşulları

Salep bitkisi çoğu iklime adaptasyon sağlayabilmektedir. Soğuk iklim koşullarına uygun büyüme sırasında güneş ışığına ihtiyaç duyan salep bitkisi nemli toprakları sevmektedir. Toprak isteği olarak salep, Türkiye’de genellikle kireçli ve iyi drenajlı topraklarda yetişmektedir. Kültür bitkilerine oranla bünyelerinde daha fazla azot, potasyum ve fosfor bulunmaktadır.

Salep bitkinin toprak altındaki yumrularından elde edildiği için ekim yapılmadan önce toprak hazırlığı yapılması gerekmektedir. Toprak işleme öncesinde haziran ayında toprağa yanmış ahır gübresi uygulanmaktadır.

Salep yetiştiriciliğinde arazi hazırlığı yapılırken Eylül ayında dekara 15-10-15 NPK hesabı ile gübreleme yapılır ve sonrasında arazi tekrar işlenir. Bu işleme sırasında 100 cm genişliğinde 25-30 cm yüksekliğinde sırtlar oluşturulur.

Oluşturulan sırtların üstleri düzlenir ve tohum yatağı hazırlanmış olur. Aynı zamanda sırt oluşturmak aşırı miktardaki yağışlarda bitkileri su altında kalmaktan da koruyacaktır.

Salep Dikiminde Bakım Süreci

Salep dikiminde tohumluk olarak ayrılan salep yumruları, toprak işleme sırasında oluşturulan sırtlara dikilir. Yumruların boyutuna ve yetiştirme yapılacak bitki yoğunluğuna göre derinlik ve aralıklar belirlenip dikim yapılmalıdır. Dikimden sonra yumrular ve toprak arasındaki tam teması sağlamak amacıyla sulama yapılmalıdır.

İlkbaharda yağışlar yetersiz kalırsa sulama ihtiyacı olabilmektedir. Bunun dışında salep ihtiyacı olan suyu yağışlarla karşılamaktadır.

Salep bakımında en önemli durum yabancı ot kontrolüdür. Yetiştiricilik sırasında 2-3 kez elle ot alma işlemi yapılmalıdır. Gerektiği durumlarda ilkbaharda toprak kurtlarına ve danaburnuna karşı mücadele yapılmaktadır.

Yağışların fazla olduğu durumlarda bitkilerin su altında kalması veya gölge yerlerde bitkilerin yetiştiriciliğinin yapılması Alternia hastalığına sebep olabilmektedir. Köstebek ve domuzda salep yetiştirilirken dikkat edilmesi gerekenler arasındadır. Domuz için bahçe etrafına çitler örülerek önlem alınırken köstebek için kültürel veya kimyasal önlemler alınmaktadır.

Salep Hasadı ve Depolama Süreci

Salepte 4 ila 5 kg yaş yumrudan 1 kg kuru yumru elde edilebildiğinde hasat için en uygun zamandır. Bitkiler tam olarak çiçeklenme dönemindeyken hasat yapılmalıdır. Salep, elle hasat edilmektedir. Salep hasadı yapılırken yumruların saplarından kırılarak toprağın altında kalmamasına özen gösterilmelidir.

Hasat edilen yumrulardan tohumluk için hasat edilenler soldurularak depolanacak duruma getirilmelidir. Yumruları soldurma işlemi iklim şartlarına bağlı olarak 10-15 gün boyunca açıkta yapılmaktadır. %75 oranında gölgeleme yapılarak ve tek tek dizilerek yumruların hava alacağı biçimde plastik kasalarda yapılIr.

Soldurma süresinin iklim şartlarına bağlı olduğundan bahsetmiştik serin ve yağışlı havalarda bu süre uzayabilirken güneşli ve rüzgârlı havalarda bu süre kısalmaktadır. Yağışlı havalarda yumruların yağıştan etkilenmemesi için üzerleri dayanıklı su geçirmez bir örtü ile örtülmelidir.

Yumrular soldurulurken çok yaralı durumda olanlar kurumakta ya da çürümektedirler. Çürüyen yumruların diğerlerini de etkilememesi için çok yaralı durumda olanların en başta diğerlerinden ayrılması diğer yumruların tehlikeye girmesini engellemektedir. Soldurma işlemi tamamlandıktan sonra yumrular çuvallara, karton kutulara ya da kasalara konulmaktadır.

Paketlenen yumrular herhangi bir haşerenin zarar veremeyeceği, direkt güneş ışığı almayan hava sirkülasyonu olmayan yerlerde muhafaza edilir. Yumrularda depolama sırasında %40-50 arasında bir ağırlık kaybı yaşanabilmektedir.

Salep Yetiştirmenin İpuçları ve Püf Noktaları

Salep yetiştirmenin ipuçları ve püf noktalarını aslında dikimi, bakımı hasadı ve depolaması başlıklarında anlattık. Her bitkiyi yetiştirirken bitkinin ihtiyaç duyduğu gerekli optimal koşulların sağlanması o bitkinin daha verimli ve sağlıklı olmasını sağlayacaktır.

Salep yetiştiriciliği yaparken de bu böyledir. Nemli, kireçli ve iyi drenajlı bir toprağın olması, dikim yapılmadan gerekli toprak hazırlıklarının yapılması, bitkinin istek ve ihtiyaçlarına göre bakımının yapılması, hasat sırasında dikkatlice toplanması, soldurma ve depolama koşullarına dikkat edilmesi salep yetiştirmenin püf noktalarıdır.

Salep, optimal tüm şartlar sağlandığında yüksek verim elde edilebileceğiniz bir bitkidir. Salep yetiştiriciliği, biyolojik çeşitliliği sağlamak ve ekonomik kazanç elde etmek açısından oldukça iyi bir potansiyele sahiptir.